Cơn “khủng hoảng” của trái cây vua
Từng giữ vai trò chủ lực trong ngành xuất khẩu trái cây Việt Nam, sầu riêng đã góp phần đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu nông sản. Tuy nhiên, bước sang năm 2025, loại trái cây này đang đối mặt với sự sụt giảm mạnh về sản lượng xuất khẩu, gây ra nhiều lo ngại cho ngành hàng này.
Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, trong hai tháng đầu năm, kim ngạch xuất khẩu rau quả chỉ đạt 677 triệu USD, giảm 17% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, sầu riêng – mặt hàng từng chiếm gần một nửa tổng giá trị xuất khẩu ngành – đã chứng kiến mức suy giảm đáng kể. Đến giữa tháng 2/2025, sản lượng xuất khẩu sầu riêng chỉ đạt 3.500 tấn, giảm tới 80% so với cùng kỳ năm ngoái.
Nguyên nhân chính của sự sụt giảm này xuất phát từ việc các thị trường nhập khẩu gia tăng các biện pháp kiểm soát chất lượng. Trung Quốc, thị trường tiêu thụ lớn nhất của sầu riêng Việt Nam, đã áp dụng chính sách kiểm tra nghiêm ngặt đối với 100% lô hàng nhập khẩu. Đặc biệt, từ ngày 10/1/2025, quốc gia này yêu cầu tất cả các lô sầu riêng phải có giấy chứng nhận không chứa chất vàng O – một chất bị cảnh báo gây ung thư. Điều này làm chậm quá trình thông quan, gia tăng nguy cơ hàng hóa bị hư hỏng, buộc nhiều doanh nghiệp phải quay đầu tiêu thụ nội địa.
Không chỉ Trung Quốc, thị trường EU cũng tăng tần suất kiểm tra lên 20% đối với mặt hàng sầu riêng. Lý do là do phát hiện dư lượng thuốc bảo vệ thực vật vượt ngưỡng cho phép, bao gồm nhiều hoạt chất như Carbendazim, Fipronil, Azoxystrobin, Dimethomorph, Metalaxyl, Lambda-cyhalothrin, Acetamiprid. Điều này khiến nhiều lô hàng bị từ chối nhập khẩu, gây ảnh hưởng đến uy tín của sầu riêng Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Tại các cửa khẩu biên giới, tình trạng ùn ứ càng trầm trọng hơn. Ban quản lý cửa khẩu Đồng Đăng – Lạng Sơn cho biết, từ đầu năm 2025, Trung Quốc yêu cầu sầu riêng nhập khẩu phải có giấy chứng nhận kiểm định dư lượng Cadimi và chất vàng O. Do vậy, lượng hàng xuất khẩu qua cửa khẩu Lạng Sơn gần như tê liệt. Trong suốt tháng 2/2025, chỉ có 25 xe chở sầu riêng được thông quan, bằng 5 – 10% so với cùng kỳ năm trước. Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại cửa khẩu Lào Cai, khi số lượng sầu riêng xuất khẩu giảm mạnh hoặc thậm chí không có xe hàng nào được thông quan trong nhiều ngày.
Cách nào để khôi phục xuất khẩu sầu riêng?
Việc xuất khẩu sầu riêng gặp khó không phải là điều bất ngờ, bởi trong suốt năm 2024, đã có nhiều cảnh báo về tình trạng gian lận mã số vùng trồng. Một số doanh nghiệp đã lợi dụng sự phát triển nhanh chóng của thị trường để sử dụng mã số vùng trồng giả, hoặc lấy sầu riêng từ các vùng không được cấp phép rồi dán nhãn từ vùng đạt tiêu chuẩn. Điều này khiến các nước nhập khẩu siết chặt kiểm tra, làm ảnh hưởng đến toàn ngành hàng.
Ngoài ra, việc gia tăng diện tích trồng sầu riêng một cách ồ ạt nhưng thiếu kiểm soát chất lượng đã khiến nhiều lô hàng không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Đây là lý do nhiều thị trường đưa ra cảnh báo nghiêm ngặt hơn, khiến ngành hàng rơi vào tình thế khó khăn.
Theo chuyên gia Vũ Vinh Phú, sự sụt giảm kim ngạch xuất khẩu sầu riêng trong hai tháng đầu năm 2025 chủ yếu do các nước nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, tăng cường hàng rào kỹ thuật. Điều này không chỉ làm giảm số lượng xuất khẩu mà còn khiến doanh nghiệp phải gánh thêm chi phí lưu kho và vận chuyển.
“Doanh nghiệp cần nhận thức rằng, không chỉ Trung Quốc mà nhiều thị trường khác cũng đang nâng cao tiêu chuẩn đối với hàng hóa nhập khẩu. Do đó, việc cập nhật liên tục các quy định mới là điều cần thiết. Quan trọng hơn, cần tập trung cải thiện chất lượng sản phẩm để đáp ứng yêu cầu từ đối tác”, chuyên gia Vũ Vinh Phú nhấn mạnh.
Trong bối cảnh hiện tại, giải pháp trước mắt là các cơ quan chức năng cần nhanh chóng mở rộng hệ thống trung tâm kiểm nghiệm đạt chuẩn, giúp doanh nghiệp có thêm cơ sở xét nghiệm, giảm thời gian chờ kiểm định.
Về lâu dài, ngành sầu riêng Việt Nam cần hướng đến chiến lược đa dạng hóa thị trường, thay vì phụ thuộc quá nhiều vào một vài quốc gia. Ngoài ra, việc thiết lập quy trình sản xuất đạt chuẩn và đảm bảo truy xuất nguồn gốc minh bạch sẽ giúp sầu riêng tránh bị các rào cản thương mại không đáng có.
“Những tiêu chuẩn mà thị trường đặt ra không phải là rào cản mà là điều kiện cần để sản phẩm có thể duy trì vị thế. Chỉ khi ngành hàng sầu riêng đáp ứng được các yêu cầu này, kim ngạch xuất khẩu mới có thể phục hồi và phát triển bền vững”, chuyên gia Vũ Vinh Phú chia sẻ.
